ABD'de doğan ve oradan dünyaya yayılan kriz Türkiye'ye nasıl
yansıdı acaba hepimizin düşündüğü son zamanlarda
bu konu herhalde yanılmıyorsam.
Talepteki azalma nedeniyle, deflâsyon riski de arttı, bu gerileme daha da kötüleşebilir.
Finansal kriz yatırımı da olumsuz etkiledi. Hazine Müsteşarlığı yılın ilk
ayında 114 yatırım projesi için teşvik düzenledi. Teşvike bağlanan tutar geçen
yılın aynı ayına göre %46,5 azaldı. Teşvik belgesine bağlanan yatırım
projelerinin sayısı Ocak'ta geçen yılın aynı ayına göre %29,6 düştü. Toplam
yatırım tutarı da geçen yılın aynı dönemine göre%46,5 azalış gösterdi. Bu yılın
ilk ayında toplam yatırımlara bağlı toplam istihdam da geçen yıla göre %39
azalarak 5577 kişi oldu. Bu yatırımların büyük bölümü yeni yatırımları oluşturuyor.
İmalat sanayi 751,3 milyon TL'lik yatırımdan pay aldı. İmalat sanayine yönelik
yatırımlarda 3141 kişilik istihdam görüldü. Sektörler itibariyle 90,4 milyon TL
taşıt araçları,85,7 milyon TL ile gıda ve içki 52,8 milyon TL ile elektrikli
makineler sektörü aldı.
Hizmetler sektörüne
yönelik yatırım tutarı 332,3 milyon TL olarak gerçekleşti.2187 kişi istihdam
yaratılacağı bildirildi. Hizmetlere yönelik yatırımların 119,5 milyon TL'si
turizm,87 milyon TL'si ulaştırma alanına verilecek. Enerji sektörüne yönelik
olarak teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı ise 436 milyon TL olarak
gerçekleşti.136 kişiye istihdam yaratılacak.
Coğrafi bölgelere
göre Marmara bölgesi yatırımlarda yine birinci sırada Marmara 362,3 milyon
TL'lik yatırımla birinci 1168 kişilik istihdam yaratılacak. Güneydoğu Anadolu
Bölgesi 332,7 milyon TL ikinci sırada, bu bölgeyi 280,9 milyon TL ile Akdeniz
Bölgesi,172,6 milyon TL ile Ege,166,2 milyon TL ile İç Anadolu ve 102,6 milyon
TL ile Doğu Anadolu izledi.
Hazine
Müsteşarlığının teşvik belgesine bağlanan yatırımlar kapsamında Marmara'da 1168
İç Anadolu 930,Ege'de 552, Akdeniz'de 760 Karadeniz'de 226, Doğu Anadolu'da 259
Güneydoğu Anadolu'da 1682 kişiye istihdam yaratılacak.2008'de toplam tutarı 2
milyar 874 milyon TL olan 162 yatırım teşvik belgesine bağlanmıştır. Hazine
Müsteşarlığı 2009'un ilk ayında çeşitli sektörlere yönelik toplam 1 milyar
538,3 milyon TL tutarındaki 114 yatırım projesi için teşvik belgesi düzenledi.
Teşviğe bağlanan tutar böylece geçen yılın aynı ayına göre %46,5 azalış
gösterdi.
Yukarıdaki verilere
göre finansal ve ekonomik krizin boyutunun çok büyük ve çeşitli olduğunu alınan
ve alınacak tedbirleri etkilediğini, hiçbir sektörün kendi imkânlarıyla bu
krizden çıkamayacağını, yalnız daha önce aldıkları tedbirlerle krize hazırlıklı
yakalanan sektörlerin diğerlerinden biraz şanslı olduğu görülecektir. Daha önce
yaşadığımız 2001 krizinde ve sonrasında mali ve finansal yapıları güçlü hale
getirilen bankacılık sektörü nedense krize yakalanmadı. Krizin etkilediği reel
sektör daha sonra bankacılık sektörünü de etkisi altına alabilir. Değişen dünya
koşullarında ekonomik modellerinde yenidünya düzenine göre oluşturulması
gerekmektedir.
Uluslararası Ekonomik Kuruluşların ve Örgütlerin yeniden yapılanması ve düzenlenmesi yararlı olacaktır. Gerekirse yeni kuruluşların kurularak vakit kaybetmeden faaliyetlerine başlaması lazım. Sırası gelmişken daha önce ekonomik ve finansal sorunlara çözüm bulmak için Bretton Woods'da toplanan ve bu toplantı sonucunda alınan kararlara kısaca bahsedeyim. Bretton Woods sistemi II. Dünya Savaşı sırasında 1944'te ABD'nin küçük bir kasabası olan Bretton Woods'da toplanan Birleşmiş Milletler Para ve Finans konferansında ortaya çıkan İktisadi sistemdir. Bretton Woods uluslararası para idare sistemi, dünyanın önde gelen devletleri arasındaki ticari ve finansal işlemlerde uyulması gereken kuralları belirler. Bu sistem, dünya tarihinde ilk kez, bağımsız ulus-devletlerin kendi aralarında ortak bir parasal düzen üzerinde anlaşmaları sonucunda uygulamaya konulmuştur.
Uluslararası para
sisteminin kurallarını belirleyen bu anlaşma, Dünya Bankası ve Uluslararası
Para Fonu'nun(IMF) kurulmasına karar vermiştir. Bu kurumlar,1946'da yeterli
sayıda ülke anlaşmayı imzalayınca faaliyete geçmiştir.
Bu sistemin
getirilmesini isteyen ABD'nin önerilerini ünlü ekonomist KEYNES sunmuştur. Bu
konferansta altına dönüştürülebilen tek para biriminin dolar olmasına diğer
para birimlerinin değerlerinin de dolara göre ayarlanmasına karar verilmiştir.
Tüm para birimlerinin dolara endeksli olması zamanla piyasalarda gerilim yaratmış
ve 1971’de ABD’nin doları altına endekslemekten vazgeçtiğini açıklamasıyla
sistem çökmüştür. Ortaya çıkan bu krizin en önemli sebebi ABD dışındaki
ülkelerde dolar miktarının artması ve bu sebeple doların değerinin düşmesidir.
Böylece günümüz küresel krizle karşılaştırdığımızda para ve ekonomik
sistemlerin tek para birimine endekslenmesi sakıncalı olacaktır. Diğer para
birimleri hangi para birimine veya birimlerine endekslenmelidir?
Diğer bir yaklaşım
günümüz Finansal ve Ekonomik Krizle karşılaştırdığımızda Bretton Woods
sisteminin oluşturduğu kuruluşların etkinliğini bir ölçüde yitirdiği bu nedenle
bu kuruluşların yeniden yapılandırılmasını sağlamaktır. Aynı zamanda değişen
dünya koşullarına uygun yeni bir finansal ve ekonomik kuruluşlara ihtiyaç duyulmuştur.
Bu sayede Uluslararası Finansal Sistemin kuralları yeniden
oluşturulacaktır.-oluşturulması zorunludur-
Ünlü İktisatçı
KEYNES'in görüşlerinin, teorilerinin ve politikalarının günümüzde de
geçerliliğini koruduğu ABD'nin(Hükümetlerin)finansal krizden kurtarmak için
reel sektöre devlet yardımı yapması, kamu harcamaları kanalıyla ekonomiye
müdahale etmiştir. Piyasayı yeniden canlandırmak için daha doğrusu toplam
talepteki büyük düşüşü Keynes'in Politikalarından genişletici maliye politikasıyla,
kamu harcamalarının artırılması, bazı kalemlerde vergi indirimlerine gidilmesi
kısaca maliye politikasıyla durgunluğu giderici ve resesyonu önleyici tedbirler
ivedilikle alınmalıdır.
Türkiye uyguladığı
başarılı ekonomik politikalarla günümüzde hepimizin bildiği gibi dünyanın 17.
Avrupa'nın 6. Büyük ekonomisiyle uluslararası finansal sistemin kurallarının
oluşturulmasında rol alacaktır. Ve katkıları olacaktır. Bizim açımızdan
sevindirici durumdur.
Celalettin Akdeniz